WEIGERAAR VERDIENT RESPECT

Enkhuizen –De meest gruwelijke dingen maakten ‘onze jongens’ in 1947 mee in Nederlands-Indië. Maar voor degenen die weigerden te gaan, had de Nederlandse overheid ook verschrikkingen in petto. ‘Eerst werd er gedreigd met de doodstraf, daarna werden ze opgesloten. Sommigen hebben vijf jaar in de gevangenis gezeten’, zegt Cor Edelenbosch.
Zelf is Edelenbosch (59) van na die tijd. Vervulde in 1968 ook keurig zijn dienstplicht. Als vrachtwagenchauffeur zat hij achtereenvolgens in Utrecht, Wezep en Nieuw Millingen. ‘Ik was jong en daar nog niet zo bewust mee bezig als nu. Dat kwam pas later, eind jaren zeventig, begin jaren tachtig. Op zich heb ik in dienst ook best een mooie tijd gehad met die andere jongens. Van sommigen krijg ik met kerst nog steeds een kaartje. Maar dat gedoe er omheen, dat vond ik toen al niks.’
De Pacifistisch Socialistische Partij wijst elke vorm van militarisme af. Dat wil niet zeggen dat Edelenbosch de veteranen hun dag misgunt. ‘Zeker de Indië-gangers kun je niks kwalijk nemen. Die zijn daarheen gestuurd met leugens. Sommigen dachten zelfs dat ze tegen de Japanners moesten vechten. Die zijn er dus gewoon ingeluisd. Maar ze hebben daar vreselijke dingen meegemaakt, dus ze hebben recht op die dag. Wij zullen de laatsten zijn om te zeggen: dat mag niet meer’.
Waar het Edelenbosch en de PSP om gaat, is dat er ook iets georganiseerd wordt voor de mensen die toen geweigerd hebben. ‘Zij verdienen ook respect, want die mensen hebben heel wat over zich heen gehad. Velen van hen hadden niets tegen het leger, maar wilden in Nederlands-Indië niet hetzelfde doen als wat de Duitsers hier gedaan hadden, namelijk een volk onderdrukken. In het begin waren er tienduizenden die er zo over dachten, maar toen de dreigementen begonnen, zijn de meesten toch gegaan. Alleen de echte principiëlen bleven over’. Die werden flink onder handen genomen. ‘In het begin werd er zelfs gedreigd met de doodstraf. Zover ging de overheid uiteindelijk niet, maar ze werden wel opgesloten. De straffen varieerden van twee tot vijf jaar. Toen begin jaren vijftig gratie werd verleend aan NSB’ers en SS’ers moesten zij gewoon blijven zitten.’

Tegengewerkt

Ook na hun straf bleven veel weigeraars altijd een stempel dragen. ‘Ze werden tegengewerkt, bijvoorbeeld bij het maken van carrière. Als weigeraar behoefde je niet te rekenen op promotie.’ In 1985 leek het tij even te keren, toen Indië-weigeraars op 16 oktober in Dronten bijeenkwamen voor een reünie. ‘Dat kreeg aandacht in de media en er is toen ook over een vorm van eerherstel gesproken. Maar daar bleef het bij, van een echte erkenning is het nooit gekomen. Daarom richten wij ons nu tot de gemeente Enkhuizen’. Die richtte in 2005 zelfs een Indië monument op. Moet dat er voor de weigeraars ook komen? ‘Het gaat ons vooral om die dag. Maar misschien een beeld van een soldaat meet een gebroken geweer’. Lachend: ‘Of we kunnen het kanon voor het stadhuis symbolisch door midden zagen.’ Edelenbosch heeft ook al een idee wanneer de ‘weigeraarsdag’ precies zou moeten plaatsvinden. ‘In september heb je de Vredesweek, daar zou dit natuurlijk prima in passen.’

Reactie Loco burgemeester

Enkhuizen – Na de veteranendag nu ook een dag voor Indië-weigeraars in Enkhuizen? Loco-burgemeester Jan Franx weet niet goed wat hij van het idee van de PSP moet denken. ‘We staan als gemeente denk ik niet te springen. Niet omdat we geen respect hebben voor die mensen, maar in principe is dit geen taak voor de overheid.’
Franx heeft de brief van Cor Edelenbosch niet gelezen. ‘Maar sowieso kunnen we hierover nog geen collegestandpunt innemen, want burgemeester Jan Baas en wethouder Herman Bode zijn met vakantie. Dat kan dus pas na de zomer.’
Gelukkig zit Franx ook nooit verlegen om een eigen mening. ‘Ik ken Cor Edelenbosch al jaren en dat is een prima kerel. Hij schrijft ook mooie brieven en heeft veel ideeën. Maar of dit nu zo’n goed idee is, weet ik niet. Ik denk dat het initiatief voor het organiseren van zo’n dag niet bij gemeenten moet liggen.’
De veteranendag is wat dat betreft een ander verhaal. ‘Dat is een landelijke dag waar een landelijk veteranencomité achter zit. De rijksoverheid heeft op een moment gevraagd of gemeenten dat regionaal op willen pakken. Dat is dus nooit uit onszelf gekomen. De organisatie ligt ook voor een groot deel bij het comité, de gemeente werkt daar alleen aan mee.’
Als Edelenbosch iets wil, kan hij dat volgens Franx dus het beste landelijk aanpakken. ‘of hij moet met een heel concreet plan naar ons toekomen. Dan kunnen we kijken of we daar als gemeente misschien toch aan mee willen werken.’

Paul Gutter, Noord Hollands Dagblad, 12 juli 2007